Электролиттік диссоциация тақырыбын қайталау, бекіту сабағы. Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың химиялық қасиеттерінің диссоциациялану тұрғысынан теңдеулерін жазу.

Сабақтың тақырыбы: Электролиттік диссоциация тақырыбын қайталау, бекіту сабағы. Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың химиялық қасиеттерінің диссоциациялану тұрғысынан теңдеулерін жазу.

Сабақтың түрі: қайталау

Сабақтың мақсаты:

1. Электролиттік диссоциация теориясын қайталау
2. Қышқылдар, негіздер, тұздардың химиялық қасиеттерін көрсететін толық иондық және қысқартылған иондық теңдеулерін жаздыру.
3. Қышқылдар, негіздер, тұздардың химиялық және физикалық қасиеттерін күнделікті өмірде қолдануға үйрету.

Қажетті құралдар: периодтық жүйе, ерігіштік кесте, Бекетовың қатары, үлестірме қағаздар, индикатор, метилоранж, фенолфталеин.

Сабақтың өту барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару

2. Негізгі бөлім:

Оқушылар 3 топқа бөлінеді.

I-топ: «Негіздер». Топ жетекшісі: Акмуллаева Балжан

II- топ: «Қышқылдар». Топ жетекшісі: Қайырбекова Айым

III-топ: «Тұздар». Топ жетекшісі: Ерғабылова Ельнара

I-тапсырма: Негіздер, қышқылдар, тұздардың түрлерін, құрамын талдау.

I-топ:

Негіздер

Суда еритін                 Екідайлы (амфотерлі)              Суда ерімейтін

LiOH, Ca(OH)₂                                    Zn(OH)₂ , Al (OH)₃,                         Cu(OH)₂,

H₂ZnO₂                                             Fe(OH)₃

II- топ:

Қышқылдар

оттекті                                                                               оттексіз

HNO₃, H₂SO₄, H₂CO₃,                                                     HCl, HF, HBr, HJ, H₂S

H₃PO₄

III-топ:

Тұздар

Орта немесе                           Қышқыл              Негіздік тұз          Қос тұз

қалыпты тұз                              тұз                     MgOHCl                    KNa₂SO₄

NaCl, Na₂CO₃,                        KHSO₄            Al(OH)₂Cl

KCl                                        NaH₂PO₄

Ca(H₂PO₄)₂

II-тапсырма: Әр топқа бес сұрақтан ауызша сұрақтарға жауап береді

I-топ:

1. Электролиттік диссоцация дегеніміз не?
2. Электролиттер дегеніміз не?
3. Әлсіз электролиттерді ата?
4. Заттар суда ерігенде қандай иондарға ыдырайды?
5. Мына негіздердің қайсысы күшті? LiOH, NaOH, KOH

II- топ:

1. Бейэлектролиттер дегеніміз не?
2. Электролиттік дисоциацияны ғылымға енгізген ғалым?
3. Орташа электролиттерді ата?
4. Диссоциациялану дәрежесі неге тең?
5. Мына электролиттердің қайсысы әлсіз? ZnCl₂, H₂CO₃, HF

III-топ:

1. Күшті электролиттерді ата: HNO₃, H₂SO₄, HCl, NaOH, KOH, Ba(OH)₂
2. Индикатордың түрлерін ата.
3. Na⁺ Cl^— — иондарының арасындағы тартылыс күшін ата.
4. Тұздар, негіздер, қышқылдар, ерігенде не балқығанда неге ыдырайды?
5. Э.Д.Т- негізгі қағыдалары қандай?

III—тапсырма: Электролиттік диссоциация теориясының үш типі. Тақтаға әр топтан бір оқушы шығып толық және қысқартылған иондық теңдеулерін жазады.

I-топ: Газ бөліну реакциясы

Na₂CO₃ + 2HCl ↔ 2NaCl + H₂O + CO₂↑

2Na⁺+ CO₃^2- +2H⁺+2Cl^— ↔2Na⁺ + 2Cl^— + H₂O + CO₂↑

II-топ: Тұнба түзе жүретін реакция

CuSO₄ + 2NaOH ↔ Cu(OH)₂↓ + 2Na₂SO₄

Cu²⁺ +SO₄^2- + 2Na⁺ + 2OH^— ↔ Cu(OH)₂↓ + 2Na⁺ +SO4^2-

Cu²⁺ + 2H⁺ +2OH^—↔ Cu(OH)₂↓

III-топ: Бейтараптану реакциясы

NaOH + HCl ↔ NaCl + H₂O

Na⁺ + OH^— + Cl^— ↔ Na⁺ + Cl^— + H₂O

OH^— + H⁺↔ H₂O

IV-тапсырма.  Ерігіштік кестені пайдалану. Әр топқа жеке кеспе қағаздар таратылады. Түскен тұнбаны анықта, оның түрі қандай?

I-топ:  I-нұсқа. Реакцияны аяқтау.

H₂SO₄ + BaCl₂↔2HCl + BaSO₄↓

KOH + H₂SO₄↔ K₂SO₄ + 2H₂O бейтараптану реакциясы

II-топ: II-нұсқа

HCl + AgNO₃↔ AgCl↓ақ түсті тұнба + KNO₃

Zn + H2SO₄ ↔ ZnSO₄ + H₂↑

III-топ: III-нұсқа

K₂SO₄ + Ba(NO₃)₂ ↔ KNO₃ + BaSO₄↓ суда ерімейтін ақ түсті тұнба

FeSO₄ + 2NaOH ↔ Na₂SO₄ + Fe(OH)₂↓

V-тапсырма: Мына заттардың қайсысының әрекеттесуі нәтижесінде газ түзіледі? Үлестірме қағаздар таратылады.

I-топ:

1. Ca(HCO₃)₂ + HCl ↔ CaCl₂ + H₂CO₃(CO₂; H₂O)
2. NaOH + HCl ↔NaCl + H₂O
3. FeSO₄ + 2NaOH ↔Fe(OH)₂ + Na₂SO₄

II-топ:

1. H₂SO₄ + BaCl₂↔ BaSO₄ + 2HCl
2. KOH + H₂SO₄ ↔K₂SO₄ + H₂O
3. Na₂CO₃ + HCl ↔ 2NaCl + H₂CO₃(CO₂; H₂O)

III-топ:

1. Cu(OH)₂ + H₂SO₄ ↔ CuSO₄ + 2H₂O
2. 2KOH + Zn(NO₃)₂ ↔ Zn(OH)₂ + 2KNO₃
3. Ca(HCO₃)₂ + HCl ↔ CaCl₂ + H₂CO₃(CO₂; H₂O)

VI- тапсырма. Бекетовтың кестесі бойынша элементтердің электролиттік диссосацияға ұшыраған кезде сутекті ығыстыру қасиеті, металдардың активтілік қатарын ескеру. 3 топқа жеке-жеке кеспе қағаздар таратылады. Сол кеспе қағаздардан металдарды активтілігі бойынша құрастырылады. Сутекті ығыстырып шығара алмайтын металдарды ескереді.

VII-тапсырма. «Сарыағаш»минералды суы құйылған ыдыста Na⁺;K⁺ катиондары, H₂CO₃^¯ ;CO₃^2- ; F^— аниондары берілген. Осы минералды суда түзілуі мүмкін болатын тұздардың формуласын жаз. Оқушылар өздері тақтаға тұздардың формулаларын құрайды.

NaHCO₃; NaCO₃; K₂CO₃; KF; KHCO₃

VIII-тапсырма. 3 топқа бөлек бөлек әр түсті қағазға жазылған катиондар мен аниондар бірнешеу таратылады. Сол қағаздарға байланысты тұнбаның түрін анықтайды.

Мысалы: Ba²⁺ + SO₄¯↔BaSO₄↓ақ тұнба ақ қағаздан жасалған

Pb²⁺ + S^2- ↔PbS↓ қара қағаздан жасалған қара тұнба

Ag⁺ + Br↔AgBr↓сары қағаздан жасалған сары тұнба

IX-тапсырма. Үш топқа есептер шығаруға беріледі.

I-топ:

m(CuSO₄)=20г           CuSO₄+2NaOH→Na₂SO₄ + Cu(OH)₂↓

m(NaOH)=8г           160г/моль   80 г/моль           98г/моль

m(Cu(OH)₂)-?           ν=m/M         ν(CuSO₄)= 20г/160г/моль=0,125моль

ν(NaOH)= 8г/40г/моль=0,2моль

1моль(CuSO₄)  —  2моль(NaOH)

Х моль (CuSO₄)  —  0,2моль (NaOH)

Х=1*0,2/2  = 0,1моль

80г(NaOH)  —  98г(Cu(OH)₂)

8г(NaOH)  —  Х г  (Cu(OH)₂)

Х=8г*98/80=9,8г

II-топ:

V(ер-ді)=200мл         Na₂CO₃ + 2HCl → 2NaCl + H₂O + CO₂↑

W(HCl)=20%             106             36,5                              44

ρ=1,1г/мл                   106             73                                 22,4л

m(Na₂CO₃)=90г

w=m(ер.зат)/m(е-з)*100;         m(ер-ді)=ρ*V;

V(CO₂)-?                    m(ер.зат)=w* ρ*V/100

m(HCl)=20*1,1*200/100=44г

ν(HCl)=44/36,5=1,2моль

ν (Na₂CO₃)=90/106=0,85моль

1моль(Na₂CO₃) – 2  моль(HCl)

X моль(Na₂CO₃)  — 1,2  моль(HCl)

X=1*1,2моль/2моль=0,6 моль

0,85моль-0,6моль=0,25 моль

73г (HCl) – 22,4л (СО₂)

44г (HCl) – х л (СО₂)

Х=44г * 22,4 л /73г   =13,2 л (СО₂)

III-топ:

V(ер-ді)=120мл           2HCl  +  CaCO₃ → CaCl₂ + H₂O + CO₂↑

ρ=1,075г/мл       M   36,5г/моль  100г/моль                     44г/моль

w(HCl)=15%            m(ер-ді)=ρ*V

m(CaCO₃)=20г         m(ер-ді)= 120мл*1,075г/мл=129 г

Vқ.ж(CO₂)-?             w= m(е.з)*100%/m(ер-ді)=>w* m(ер-ді)/100%

m(HCl)=15*129/100=19,35 г

МФ(HCl)=19,35/73=0,27

МФ(CaCO₃)=20/100=0,2

МФ(CaCO₃)< МФ(HCl)

100г (CaCO₃)  —  22,4л (CO₂)

20г (CaCO₃)  —  х л (CO₂)

Х=20*22,4/100 = 4,48л (CO₂)

Қорытынды: Э.Д.Т дегеніміз не? Қышқылдардың.негіздердің, тұздардың э.д.т қасиеттері туралы түсінік болды.

Үйге тапсырма: №5есеп

Бақылауға дайындық.

Бағалау: Балжан   5                                Жанәділ  4

Айым   5                                   Оралбек  3

Ельнара  5                                 Шерхан  3

Қадірмен  4