Сөзөрім – «Атмосфералық жауын-шашын»

1. Сөзөрім – «Атмосфералық жауын-шашын»
2. Жыл мезгілі.
3. Бұлт түрі
4. Қазақша ай аты
5. Толық жылдың атауы
6. Жаздағы ертеңгілік байқалатын су тамшысы
7. Ауа температурасын өлшейтін аспап
8. Сөз өрімді дұрыс шешкенде ерекшеленген торкөздерден атмосфералық жауын-шашын түрінің атын оқуга болады.
9. Төмендегі жұмбақтардың шешімін табыңыздар.
10. Қанатсыз құс маңып барады,

Көзінен жас тамып барады.

2. Аумаған қар,

Жаумаған қар.

Таңертең бар,

Сәскеде жоқ.

3. Ашуланып бұртиды,

Аузы көпіріп құтырды.

Ашушаң ақымақ.

Кез келгенді ұшырды.

4. Жиегіне шатырдың,

Судан шеге қатырдым.

5. Әуеден күбі түсті

Күбінің түбі түсті.

3. Қазақтың ауа райы туралы халықтың болжамдарынан мысал келтіріңіздер.

— Торғайлар топталып, қайта-қайта ұшып-қонып, бүрісіп, сілкіне берсе, күн суытады.

— Бақа кешқұрым көп бақылдаса, ертеңіне күн ашық болады.

— Қыста құрлар мен шілдер қар астына мезгілсіз тығылса, онда онда көп ұзамай боран соғады.

— Егер қойлар қыстың күні қорага еркін кірсе, ауа райы жақсы болады.

— Егер бұлт ортасынан ыдыраса, ауа райы бұзылайын дегені, ал бұлт шетінен келсе, ауа райы оңалуга бет алғаны.

— Егер жаңа туған ай шалқалап туса, ол айда ауа райы малға жайсыз, ал жаңа ай тік туса, ауа райы малға жайлы болады.

— Балықтар су бетіне шығып шоршып ойнай бастаса, көп ұзамай жауын жауады.

— Қыста тауық ерте қонақтаса, күн суытады.

— Жауын цүрты жер бетіне шьщса, жаңбыр жауады.

— Мысық керіліп,ұйқыға берілсе, онда ұзақ уақыт ауа райы жайлы болады.

4. Төмендегі шартты белгілер қандай атмосфералық құбылыстарды бейнелейді?
5. Қазақтың аспан әлемі мен табиғат құбылыстары туралы мақал мәтелдері

Берілген мақал мәтелдегі көп нүкте орнына тиісті сөзді қоя отырып, торкөздерді толтырыңыздар.

1. … да күн- am адым ұзарады.
2. Төмендегі mecm сұрақтарына жауап беріңдер.
3. Ауа температурасының тәуліктік минимум және максимум көрсеткіштері арасындағы айырмашылық:

а) орташа тәуліктік температура
ә) тәуліктік амплитуда

б) тәуліктік минимум

в) тәуліктік максимум

2.Атмосферада өте жоғары биіктікте пайда болып, жер бетіне көлеңке түсірмейтін бұлт түрі.

а) будақ

ә) қатпарлы

б) қазбауыр

3. Астана қаласы орналасқан жарық түсу белдеуі

а) полярлық
ә) тропиктік

б) қоңыржай

4. Ауа температурасының 0 °С-тан жоғары
   жағдайында жер бетінде тікелей ауадан пайда
   болатын су тамшысы.

а) шық б) жаңбыр

ә) қырау в) қар

5. Ауа райын сипатайтын карта.

а) климат б) физикалық

ә) саяси-әкімшілік в) синоптикалық

6. Климат көрсеткіші.

а) ауа температурасы
ә) бұлттылық

б) географиялық орны

в) атмосфералық қысым

7. Климаты теңіздік қала

а) Алматы б) Копенгаген

ә) Ташкент в) Новосібір

9. Берілген мәндерін пайдаланып, орташа жылдық температура мен жылдық амплитуданы анықтаңыздар.

10. Ертеде көшпелі өмір сүрген ата-бабаларымыз
    ешқандай аспаптың көмегінсіз-ақ күн сәулесінің
    ұзарып, қысқаруын және теңелуін астрономиялық
    шеберлікпен дәл анықтаған. Төменде берілген кестеге
    жыл ішіндегі күн тоқырауы мен теңелуі болатын
    күндерді көрсетіңіздер.

2. Бұлт – … жаршысы.
3. … болмай, тәуір болмас.
4. … ны таныган

Жеті қараңғы түнде адаспайды.

5. … азығын жаз жина.
6. Сүмбіле туса, су суыр,

… туса, таң суыр.

6. Төмендегі шатастырылып берілген сөздерді орындарына қойып, алынған ұғымдарға анықтамаа беріңіздер.

Тәуліктік күн тоқырауы

Жазғы сызығы

Атмосфералъщ минимум

Изотерма шецбері

Тропик максимум

Күзгі райы

Будақ сызығы

Ауа күн теңелуі

Жылдық бұлт

Поляр қысымы

Анықтамалары:

Тәуліктік минимум — тәулік ішіндегі ауа температурасының ең төмен көрсеткіші. Ол таң алдында байқалады.

Поляр шеңбері — тиісті жарты шарда күн тоқырауы болғанда поляр күні, ал қарсы жарты шарда поляр түні құбылысы байқалатын сызық. Ол екі жарты шарда да 66°30 — тең.

Жазғы күн тоқырауы — күн сәулесі 22-маусым күні 23°30— с. е тік түседі. Осы күнді жазғы күн тоқырауы дen атайды.

Атмосфералъщ қысым – атмосфера қабатының жер бетіне түсіретін қысымы. Ол сынап бағанасымен өлшенеді. Қалыпты атмосфералық қ ысым 760 мм сынап бағанасына тең,

Изотерма сызығы — климат карталарында жер бетіндегі ауа температурасының мөлшері бірдей жерлерді қосатын қисықсызық.

Тропик сызығы – әр жарты шардағы күн тоқырауы кезіндегі күн сәулесі тік түсетін сызық. Ол солтүстік және оңтүстік тропик сызықтарына бөлініп, әр жарты шарда 23°30 тең.

Күзгі күн теңелуі — 23-қыркүйек күні күн сәулесі экваторға тік түседі де, бұл күні күн сәулесін екі жарты шар да бірдей алады. Аталган құбылысты күзгі күн теңелуі деп атайды

Будақ бұлт – түтілген жүнге ұқсас, күмбез пішіндес бұлт. 8 — 10 км биіктікке дейін пайда болады.

Ауа райы – атмосфера төменгі қабатының белгілі бір уақыттагы жай күйі.

Жылдық максимум – жыл ішіндегі ауа температурасының ең жоғарғы көрсеткіші. Құрлықта ол солтүстік жарты шарда шілде, оңтүстік жарты шарда қаңтар айларында байқалады.

7. Сөзорім – «Атмосфералыц жауын-шашын»
8. Сөзөзрім – «Атмосфералық жауын-шашын»

Сөзөрімді дұрыс шешкенде ерекше жол бойынан атмосфералық жауын-шашын атын оқуға болады

1. Жел жылдамдығы мен бағытын өлшейтін аспап.
2. Апта күні
3. Солтүстік сөзінің қазақша баламасы.
4. Жыл басы болған жануар.
5. Ауа құрамындагы газ.
6. Халық есебі бойынша жылды үш айга бөлген мезгілі.

8. Қазақтың аспан әлемі туралы мақал мәтелдері.

Берілген мақал-мәтелдегі көп нүкте орнына тиісті сөзді қоя отырып, торкөздерді толтырыңдар.

1. … көп жылы — тоқшылық.
   Қоян көп жылы жоқшылық.
2. Туган … тураған етпен тең.

Көктемгі … нұрмен тең.

3. Жел дауылды шақырады,

… жауынды шақырады.

5. … — қауыс,

Кәрі құтаңды тауыс.

6. … үйден көрінсе,

Үш ай тоқсан қысың бар.

… іңірде жамбасқа келсе,

Жаз шықпаған несі бар