Ою-өрнек шыкты ұлы халқымнын жүрегінен.

                                         Баяндама

 Тақырыбы : Ою-өрнек шыкты ұлы халқымнын жүрегінен.

Жеткіншек ұрпақты ұлттық сезім мен рухта тәрбиелеуде ұлттық ою-өрнек тердең алатын орны бөлек.Қазақ халқының қол- інерінің арналы кең тұрі сан алуан.

Адамдар  ертеден –ақ өздерін  қаршаған айнала дүніені тасқа бейнелеген, және киімге ыдыс-аяққа қарапайым сурет  ретінде  салған, осылай бірте-бірте ою-өрнек пайда болған.Біздін келе-жатқан тұрмыс-тіршілігінде ою-өрнектің алар орны зор,ол ұрпақтан –ұрпаққа жалғасып келе жатқан бірден-бірге өнер.Әр шебер бұл өнерді өз үлгісінде дамытып , оюға өзі атау беріп терең ұғым беріп, сондықтан ою-өрнектің сырын , тарихын , сол  шеберлерден ешкім артық білмейді.

«Ою -өрнекті қайдан , кімнен  үйрендін» сақалға атақты суретші былай депті:

«Таудын бұлағынан

Қойдын күлағынане

Анамның клізнен

Ешкініңн  мүйізінен»

Гұлама ғалым Әлкей Марлулан   қазақтар  ою-өрнек әлемінде өмір сүреді . Жасалған ою-өрнек әсемдік  пен сәнділіктін нышаны .Әрбір ою-өрнектін-сан алуан, тағыналы  тарих , акппарат жатыр.

Мысалы : «еліміздін туындағы ирек су оюы,донгелек  такүн оюы жарық өмір қошқармүйіз оюы-молшылықты, тоқтылықты , байлықты меңзейді , ал көк түс – ашық аспан , бейбітшілікті білдіреді; құсқанат оюы-еркіндікті . Біздің елеміз тәуелсіздікті нық ұстап  жүрсін, елімізде  молшылық , баршылық , бейбітшілік , бақытты өмір болсын » деген арман , тілек бар .

Бұгінге дейін  қазақ ою-өрнектерінің бес жүзге жуық түрі анықталған.

Ою- өрнек – сән  және қосалды өнер  туындыларында , архитектурада , кітап қөркемдеу ісінде  пайдаланды.Қазақтын өю-өрнек үлгілері байырғы сақ , гұн, ұлгісін тайпаларынан  келе  жатыр .

Халық  арасында қөп торалған мүйіз , түйе табан , қас-алка, кұс-қанат, қаз табаны.

Қазақ халқының ою- өрнегі.

  1. Қошқармүйіз өрнегінің элементері

А) Қос-мұйіз және төрт құлақ мұйіз

Б) Розетка, ұш  гүл

В) Қосмүйіз , қошқармүйіз,сынармүйіз ( тұйемойын, өмыртқа,жіліншік,түяк,білек,күлақ)

Қазақ халқының ою- өрнектерінің атаулары

А) Малдың мұшелеріне байланысты

Б) Құстарға байланысты

В) Аңнын мүшеріне ( тырна, кус- мойын)

Г) Жер, су, өсімдіктерге ( Тармақ, Раушангүл)  байланысты болған.

Д) Геометриялық фигуралар тектес (Тортлоз)

Е) Ай, жұлдыздар тенеуатаулары

Ё) Қару-құралдарға байланысты (айбалта , айшық)

Ою-өрнектердің атаулары халықтың күска, аңдарға, үй- жануарларына  мол адамгершілігін махаббаты  білдіреді.

Ою-өрнектерді қолдану:

Қаз мойын – кілемдерге, сырмақтын шетіне  салынады.

Қошқар мүйіз –текемет , сырмақтарға салынады

Толқын- алашаға салынады.

Жауқазым- көйлектерге салынады

Төрт мүйіз – жастық тыстарына  салынады

Бота қөз- кілем, төсек жапқыш тарына

Ою- өрнектерге байланысты мақал- мәтелдер:

А) Талаппен бастап, талғаммен аяқта

Б) Ою ойғанның  ойы ұшқыр

В) Ою ойған – сызу  да сызады.

Г) Үлгісі көптін, өрнегі көп

Д) Ойсыздан оюша шықтайды

Е) Оюды оя алмаған ойланбаған

Құрақ құрау да — өнер.

Бұл  өнердің тәрбилік мақсаты мол.

  1. Барды далаға тастамай –ұқсату . Ұлттық өнері және қол өнердің бір саламсы құрақ құрау.Құрақ мата қиыдыларына жасалатын ерекше бұйым:құрақ құрау асқан жеберлікті, түс үйлесімділігін, қайталанып келіп отыратын элементтерді дәлдікпен үйлестіруді талап етеді.

Құрақ  құраудың – екі мақсаты бар.

  1. Мата қалдықтарын іске жарату.
  2. Сәндік бұйымдарды жасау( қоржын, көрпе,аяқ-кап, қоржын жасау )

Абай атамыз айтқан :  Бес дұшпанның бірі- ысырапшылық , қол өнердін бұл сапасы ысырапшылыққа жол бермейді.Ұлы Абай халық өнеріне жоғары баға берген .Шеберлердін шығармашылығына, шеберлігіне байланысты  құрақты сан түрін жасауға болады; Олар : «Сегізжапырақ», «жауқазын», «қызғалдақ», «қошқармүйіз», «ботағоз», «аққу», «шаршы».

Бала тәрбиесіне мән беріп , ес білік, ер –жеткенге  дейінгі салт- дәстүр, әдетгұрыпты жасағандардын бір—Қазақ халқы осыған орай оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мақсатында  оларды ізденіске жетелейміз,есту қабілетін арттырамыз. «Бұлақ көрсен –көзін аш»- депті халық . Халық педагогикасы балаларды тең қана өнерге , еңбекке , Отан  сүйгіштікке тәрбиелейді.Қазақ халқының осы құрақ құру саласы ұрпақтан ұрпаққа мұра болып , ұнемі халықтын қолданыста болып, дамып келе жатқан өнер түрі.

Құрақтардын түрлерін құрап келем

Жас ұрпаққа ұйретім, үлгі берем.

Өнері асқан , ежелгі , өнегелі

Өсіп шықсын біздерден

Қазақтың отан сүйгіли   азаматтары.