ХИМИЯ ПӘНІН ЖАҢА ФОРМАТТА ОҚЫТУ

ХИМИЯ ПӘНІН ЖАҢА ФОРМАТТА ОҚЫТУ

Эльмира Бейсембайқызы КАЗИХАНОВА

Химия пәні мұғалімі,

С.Сейфуллин ат.ДБАМОҚМИК

БҚО, Орал қаласы

№1Қосымша

А-деңгейінің тапсырмасы: Білу-Түсіну

Бағалау критерийі: жетістік деңгейі – бағасы «3»

Берілген қосылыстардың ішінен қышқылдардың формуласын теріп алып төменде берілген кестедегі бағандар бойынша сипатта

Б-деңгейінің тапсырмасы: Қолдану-Талдау

Бағалау критерийі: жетістік деңгейі – бағасы «4»

№1-жаттығу. Нөмірленген 3 стақанда: натрий гидроксиді, күкірт қышқылы және су берілген. Қай реактивтің нешінші нөмірлі стақанда екенін қалай анықтауға болады. Жауаптарыңды сурет бойынша түсті қарындаштар арқылы бояп түсіндіріңдер. (ерітінділерге лакмус қағазы батырылған деп есептеңдер).
Лакмус қағазы деген не? Анықтамасын бер.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

№2-жаттығу. Келтірілген заттардың:  қайсысы тұз қышқылымен әрекеттеседі? Мүмкін болатын химиялық реакция теңдеулерін жазып теңестіріңдер.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С-деңгейінің тапсырмасы: Жинақтау-Бағалау

Бағалау критерийі: жетістік деңгейі – бағасы «5»

№1-жаттығу. Берілген өзгерістік айналымдарды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін химиялық реакция теңдеулерін жазып, түзілген заттарды атаңдар. .

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

№2-жаттығу. Қышқылдардың адам өміріндегі маңыздылығын «физиологиялық әсері» бойынша берілген суретті пайдалана отырып түсіндіріңдер.

№2Қосымша

І топ: тұзардың құрамы, анықтамасы, түстері

ІІ топ: валенттілік бойынша тұздардың формуласын құрастыру

Тұздарды бинарлы қосылыстарға балап, металл мен қышқыл қалдықтарының валенттіліктерін олардың таңбаларының үстіне жазамыз да, валенттілік бойынша формула құру алгоритмін пайдаланамыз.

Маршруттық карта (тұздардың формуласын құру алгоритмі):

1. Тұз құрамындағы металл атомдары мен қышқыл қалдығының формуласын жазамыз.
2. Металл атомы мен қышқыл қалдығының валенттіліктерін анықтаймыз.
3. Ең кіші ортақ еселікті табамыз.
4. Ең кіші ортақ еселікті әрқайсысының валенттілігіне бөлу арқылы индекстерді табамыз.
5. Оттекті қышқыл қалдығы болса, қышқыл қалдығын жақшаға алып, индексті қоямыз.

Натрий сульфатының формуласын құрумен танысайық: Na₂SO₄

1. Na, SO₄
3. 1·2 = 2
4. ортақ еселікті әр топтың валенттілігіне бөліп, шыққан мәнді индекс етіп жазу: 1:2 = 2 (Na); 2 : 2 = 1 (SО₄).
5. сонда тұздың формуласы Na₂SО₄.

ІІІ топ. химиялық қасиеттері:

1. Тұздардың судағы ерігіштігі (Ерігіштік кестемен жұмыс)

Тұздар негізінен қатты заттар, олардың суда ерігіштігі арнайы кестеде беріледі (химия кабинетінде ілініп тұрады) және «Ерігіштік кестесі» (ЕК) деп аталады. Онда суда еритін заттар «Е», аз еритіндері — «Ае», ерімейтіндері — «Ем», ерітіндіде болмайтындары сызықшаман (-) белгіленген. Тұздардың ішінде нитраттар жақсы ериді, ал барий сульфаты, кальций карбонаты, күміс хлориді, қорғасын (II) сульфиді т.т. іс жүзінде ерімейді. Калий мен натрийдің барлық тұздары суда ерімтал келеді.

2. Тұздардың металдармен әрекеттесуі

Тұздардың металдармен әрекеттесуі белсенді металдар белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарының құрамынан ығыстырып, орын басу реакциясы жүреді, нәтижесінде жаңа тұз бен бос күйіндегі металл алынады. Тәжірибе. сынауыққа мыс сульфатының ерітіндісін құйып, оған темір шегені салыңыз, не байқалды? Тиісті реакция теңдеуін жазып түсіндіріңдер.

Осы реакция кері бағытта жүре ме? Жоқ, жүрмейді, себебі мыс металдардың белсенділік қатарында сутектен кейін тұр.

Тұздардың металдармен әрекеттесуіндегі басты ЗАҢДЫЛЫҚ.

• Бекетов қатарында бұрын тұрған металл өзінен кейін тұрған металдарды олардың тұздарынан ығыстырады;
• Реакцияға алынған және түзілген тұз ерімтал болу керек, егер түзілген тұз ерімейтін болса, тұз металл бетін қаптап қалады да, реакция жүрмейді.

Топтық жұмыс нәтижесін қорғау барысында заңдылықтарға сәйкесті химиялық реакция теңдеулерінің жалпы сызбанұсқасын пайдаланыңыз:

Металл (белсенді) + тұз → жаңа тұз + бос металл (белсенділігі төмен)

IV топ: химиялық қасиеттері:

1. Тұздардың қышқылдармен әрекеттесуі

Тәжірибе. Сынауыққа мәрмәр түйірлерін салып, үстіне тұз қышқылын құйыңыз, реакцияның белгісі қандай? Тиісті реакция теңдеуін жазып түсіндіріңдер.

Тұздардың қышқылдармен әрекеттесуіндегі басты ЗАҢДЫЛЫҚ.

• Реакцияға қатысқан қышқыл реакция нәтижесінде түзілетін қышқылдан күшті және тұрақты болу керек;
• Яғни, күшті қышқыл әлсіз қышқылдың тұзымен әрекеттеседі, ал әлсіз қышқыл күшті қышқылдың тұзымен әрекеттеспейді.

Топтық жұмыс нәтижесін қорғау барысында заңдылықтарға сәйкесті химиялық реакция теңдеулерінің жалпы сызбанұсқасын пайдаланыңыз:

Тұз + қышқыл → жаңа тұз + жаңа қышқыл

2. Тұздардың тұздармен әрекеттесуі

Сынауыққа барий хлоридінің 1 мл ерітіндісін құйып, оған натрий сульфатының 1 мл ерітіндісін құйыңыз, реакцияның белгісі қандай? Тиісті реакция теңдеуін жазып түсіндіріңдер.

Тұздардың тұздармен әрекеттесуіндегі басты ЗАҢДЫЛЫҚ.

• Реакцияға қатысатын тұздардың екеуі де ерімтал болуы керек;
• Түзілген тұздардың біреуі тұнбаға (↓) түсуі керек.

Топтық жұмыс нәтижесін қорғау барысында заңдылықтарға сәйкесті химиялық реакция теңдеулерінің жалпы сызбанұсқасын пайдаланыңыз:

Тұз + тұз → жаңа тұз + жаңа тұз↓