Дара сөздер мен күрделі сөздер.

Сабақтың тақырыбы: Дара сөздер мен күрделі сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөз түлғасы және дара сөздер мен күрделі сөздер жайлы
толық түрде мәлімет беру.

ә) дамытушылық: ой — өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі, тіл мәдениетін дамыту.

б)  тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге, адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ


Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, әңгімелеу, сүрақ-жауап, бекіту. Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, бекіту, корытындылау.

Сабақтың барысы:

  • Үйымдастыру кезеңі.
    а)Оқушылармен сәлемдесу.
    ә)Кезекші мәлімдемесі.
    б)Журнал бойынша түгелдеу.
  • Үй тапсырмасын с^рау.

а)  Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.

ә) Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеремін. ,.

б)  Сұрақ кою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.

в)  Дәптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дара сөздер мен күрделі сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Сөздер қүрамы жағынан дара және күрделі болып екіге бөлінеді. Бір ғана түбірден түратын негізгі және туынды түбір сөзді дара сөз дейді. Мысалы: әке, жол-дас, ауыл, аялдама сияқты сөздер дара болып есептеледі. Себебі бүл сөздер бір ғана негізгі (әке, ауыл) немесе туынды түбірден (жол-дас: түбірі- жол, -дас-жүрнак; аял-да-ма: түбірі — аялда, -ма -жүрнақ) түрады.

Екі немесе одан да көп түбірден күралган сөзді күрделі сөз дейді. Мысалы, әке-шеше, ауыл-аймац, ашу-дас, Қостура, бозторгай, цараторы, он үш сиякты сөздер күрделі сөздер болып табылады. Себебі бүлар кемінде екі түбірден қүралған: әке-шеше (әке және шеше), ауыл-аймац (ауыл және аймац), ашудас (ашу немесе ащы және тас), боз торгай (боз және торгай), цара торы (цара және торы), он үш (он және үш), Қостура (ңос~екі, шура-тау). Күрделі сөздер жасалу жолына карай төрт түрлі бо-лады: біріккен сөздер (бүгін, жаздыгүні), қос сөздер (үлкен-кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ, Б¥¥), тіркесті сөздер (шүбар ат, кара көк, жүз бес).

Сөйтіп күрделі сездер, бір жагынан, сөз тудырудың (сөзжасамның) белгілі жолдары (біріктіру, косарлау, тіркестіру) арқылы жасалған жаңа сөздер болса, екінші жағынан, күрделі түбір, яғни түбірдің өзінше бір түрі болып табылады.

Міне осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң оқушылардың жаңа тақырыптан алған білімдерін тексеру мақсатында Абай шығармашылығындағы күрделі сөздер қолданысын оқушылардың теориялық білімдерін практикада қолдану және пракгикалық білім дәрежелерін одан әрі кеңейту, оқушылардың ой-өрісін, сауаттылығын, тілін дамытып, дамыта оқытамын.

Әр топтан оқушылар шығып, өтілген тақырыпты пысықтайды.

«Ақын» тобы

Топтастыруу стратегиясы

«Ғүлама» тобы
Бірікқен сөздер

«Данышпан» тобы

аз
Біріккен   Кірікен Ілгеріаді Кейшді
Дара     күрделі Түбір+Қосымша

Жалғау  Жүртақ

Сөз түлғасына қарай: түбір туынды, біріккен сөз, қос сөз, қысқарған сөз, түбір тіркесті

Алгоритмдік деңгей

«Абай — ақын, данышпан, лирик» тақырыбын ашамыз.


Мәтіндермен жұ_мыс. Оқушыға Абай өмірі мен шығармаларынан үзінді беріледі.

  1. «Ақын» 2. «Данышпан»        3. «Ғүлама»

Абай келбеті               Абай жері                   Абай өмірі

Тапсырма. 1. Мәтін мазмұнын айту.

  1. Мәтін ішінен күрделі сөздер іздеу.
  2. Қосымша мәлімет айту.

Абай шығармашылығынан.

Абайдың табиғат лирикасы төңірегінде:
Жаз
                         Күз                        Жазғытұры

  1. Мәнерлеп оқу.
  2. Күрделі, дара сөздерді табу.
  3. Септік жалғаулы сөздерді табу.
  4. Көптік жалғаулы сөздерді табу.

Тәуелдеуге:
Ауыл               Жылқы                    Ел

(Әр қатардан 1 оқушыдан талдайды).

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп, дамыта оқыту технологиясын қолданып болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 75-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Төмендегі сөздердің кайсысы дара, кайсысы күрделі (»өздер екенін ажыратып айтыңдар.

Келесі тапсырма: 76-жаттығу жүмысының шарты: Күрделі сез түрлеріне мысалдар тауып жазыңдар.

Сабақтың қорытындысы.

а)  Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

ә) Оқушылардың берген жауаптарына қарай б білімін бағалаймын.

б)   Үйге тапсырма: 77-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Берілген күрделі
сездерді катыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.