Әдеби тіл және оның нормалары сабақ жоспары

Сабақтың такырыбы: Әдеби тіл және оның нормалары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға эдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе кағаздары, тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл жэне оның нормалары» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Тілді бір адам ғана жасамайды жэне эркім өз білгенінше сөйлей бермейді. Тіл өзі қызмет ететін адамдардың бэріне ортақ, түсінікті болуы керек. Ондай жалпыға ортақ тілді эдеби тіл дейді. эдеби тілдің түрақты нормалары болады. Сол нормалар арқылы да эдеби тіл көпшілікке түсінікті эрі бэріне ортақ болып келеді. Көркем эдебиет тілі, ғылыми эдебиеттер тілі, баспасөз тілі — бәрі де әдеби тілде жазылады. Тілді әдеби етіп тұратын нормалар эр түрлі. Лексикалық норма — сөзді мағыналарына сәйкес қолдану, грамматикалыц норма -грамматикалық тұлғалардың орынды жұмсалуы, фонетикальқ норма — дыбыстардың дұрыс қолданылуы.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді. Оның бірі- ауызша тіл, екіншіс! — жазбаша тіл. Ауызша тіл үй іші, отбасында ғана емес, телерадио хабарларында, жиын-жиналыстарда сөйлеу, адамдардың бір-бірімен бетпе-бет сөйлесуі, диалог арқылы, мүғалімнің сабақ түсіндіруі, оқушының жауабы жэне т. б. арқылы көрінеді. Жазбаша тіл ойды қағазға жазу арқылы көрінеді. Әр түрлі кітаптар, көркем шығармалар, оқулықтар, газет-журналдар, ғылыми еңбектер жэне т. б. жазбаша тіл арқылы беріледі. Ауызша, яғни сөйлеу тілінің өз нормалары болады. Ауызша тілдің нормалары орфоэпияльқ нормалар деп аталады. Онда сөздердің бір-бірімен тіркесіп қолданылуындағы бірізділік, үндестік сақталып отырады. Мысалы, Ақ үйден шыга келді әнші жігіт деген сөйлем орфоэпиялық норма бойынша: Аг үйдөн шыга гелді әнші жігіт болып айтылады. Екінші сөздегі бірінші у дауысты дыбысының эсерінен алдыңғы ак сөзінің соңғы қатаң қ дыбысы үяңданып, ғ болып, үйден деген сөздің бірінші буынындағы у деген еріндік дауысты дыбыстың эсерінен шығыс септіктің жалғауындағы (-ден) езулік дауысты е еріндік ө дыбысына айналып, үйдөн болса келді деген сөздің бірінші к дыбысы алдыңғы сөздің соңғы дауысты а дыбысының әсерінен ұяңданып, г болып (гелді) айтылады. Ал жазуда олар ескерілмейді, орфографиялық норма негізінде жазылады. Сөздердің дүрыс айтылу нормалары орфоэпиялық сөздіктерде беріледі де, дүрыс жазылу нормалары орфографиялық сөздіктерде көрсетіледі.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Газет немесе журналдағы тіл туралы жазылған бір мэтінге орфографиялық, орфоэпиялық нормалар бойынша талдау жасаңдар. Келесі орындалатын тапсырма: Сұрақтар мен тапсырмалар.
1. Баланың тілі, ең алдымен, ана тілінде шығады дейміз. Осының себебі туралы
ойланып, пікірлеріңді айтыңдар.
2. Ана тілі деген үғымды сен қалай түсінесің: ол сені дүниеге экелген ананның тілі ме,
элде өзің өкілі болып саналатын халқыңның тілі ме? Туған тіл дегенді қалай түсінесің? Ана тілі арқылы нені үйреніп, білесіңдер?
Мэдени жэне рухани байлық дегенді қалай түсінесіңдер?
Ана тілінде білім, тэрбие алу дегенді қалай түсінесіңдер?
. Ана тілін білмеген адам туған халқын, Отанын, елін сүйе ала ма? Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық, шешендік, ерлік, елдік, өнер, білім
туралы қандай сөздерді (шығармаларды) білесіңдер?
Ана тілінің қадір-қасиеті туралы өз ойларыңды жазыңдар.
Қазақ тілінің қоғамдық қызметі дегенді түсінесіңдер?
Сабақтың қорытындысы:
Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық,
шешендік, ерлік, елдік, өнер, білім туралы қандай сөздерді (шығармаларды) оқып, түсінігін айту.

\