Қозы-Көрпеш-Баян сұлу
Сабақтың тақырыбы: Қозы-Көрпеш-Баян сұлу
Сабақтың мақсаты:
а) оқушыларды «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырының көне дәуір мұрасы екендігімен,оның ерекшелігімен,батырлар жырынан айырмашылығы,жыр варианттары,жырды зерттеушілермен таныстыру;
ә)оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын ояту,мағынаны танып білуге,ажыратуға,ой толғауға дағдылындыру;
б) Елін, жерін,Отанын сүюге баулу;
Сабақтың түрі: лекция сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау-жинақтау, жобамен жұмыс т.б
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, модульді-блокты жоспар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген лиро-эпостық жырын сұраймын. Оқушылырға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ертедегі қазақ поэзиясында сюжетті әңгімеге құрылған жырлардың бір бөлігі лиро-эпос деп аталады. Егер батырлар жырының басты тақырыбы, күрделі әңгімесі ел қорғау жайы болса ,лиро-эпостық жырлардың олардан айырмашылығы-онда көбінесе бір-біріне ғашық болған адамдар жайы,олардың қуанышы мен арман –мқңы,қайғы-шері суреттеледі.
Лиро-эпостық жырдың ішіндегі тақырыбы,оқиғасы,құрылысы жағынан ерекше орын алатын және халық арасында көп тарағанның бірі –« Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры.
Жыр тек қана қазақ арасында ғана емес,көршілес болған,тұрмыс-салты, тіршілігі ұқсас елдерде де айтылып жүрген жыр.
Жыр көп вариантты болып келеді.
Зерттеуші ғалым | жылы | Қай жерде,кімнен | формалары |
Орыс ғалымы Саблуков | 1830 | Семейдегі көкпектілік жыраудан | Жазып алған
|
Ғ.Дербісалин | 1834 | Омбының губернаторлық Кеңесінде іс жүргізуші болып істеген | Бір үлгісін хатқа түсіреді. |
Андрей Фролов | 1841 | Бұрынғы Аягөз сыртқы окургтік приказының тілмашы | Қазақ ақындарының айтуынан жазып алған. |
Ш.Уалиханов | 1851 | Атақты Жанақ ақыннан | Жазып алады. |
А.С.Пушкин | Орынбор жанындағы ауылдарда болып | Естіп жазып алады да поэма етіп жазуды ойлайды. | |
М.Путинцев | 1865 | Қазақстанға келіп | Жазып алып орыс тіліне аударады. |
Академик Радлов | 1870 | Бір нұсқасын жазып алады да,өзінің үшінші томына енгізеді. | |
Профессор Н.Н.Березин | 1876 | «Түрік хрестоматиясы» кітабында | Бір вариантын жариялайды. |
Археолог ғалым Н.Пантусов | 1898 | Түрік өлкесін зерттеуші | Қозы мен Баян моласын зерттеп,өз кітаптарында бастырған. |
Орыс тарихшысы И.А. Кастанье | 1910 | Оренбург мұражайында | Он шақты нұсқасына дерек беріп,бір нұсқасын орысшаға аударады. |
Советтік дәуірде М.Әуезов | 1925 1936
1939 | Мәскеуде Алматыда
«Батырлар жыры» | Бірінші рет басылып шығарылады. Жанақ айтуындағы нұсқасын шығарады «Батырлар жыры» жинағына енген. |
Өткен ғасырда да, қазір де «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры жайында ғалымдардың бір тобы пікір айтса,ал бір тобы ескі дүниенің ескерткіш белгісі ретінде зерттеген екен.
Зерттеушілердің аты-жөні | жылы | еңбектері | тұжырымдама |
С.Сейфуллин | 1932 | «Қазақ әдебиеті» | Радлов варианты бойынша тоқталады. |
С.Мұқанов | 1935 | «батырлар жыры» туралы еңбегінде | Халықтық сипаттағы жыр екендігін дәлелдейді. |
Қ.Жұмалиев | 1944 | «Қазақ әдебиеті» | Халық жыры |
Ә.Марғұлан М.Ақынжанов | 1958 | «Қазақ әдебиеті» оқулығы «Қазақ эпосы мен әдебиеті тарихының мәселелері» монографиясында | Жырдың халықтық ортада туындағанын айтады. |
Жанақ ақынға тоқталсақ,ол ірі ақын және асқан қобызшы болған.Жанақ өз кезінде жетісу,семей жақтарын көп аралаған,ақындармен айтысқа түскен,үлкен жырлар айтып жүрген.
Жанақ жырлаған «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»-халықтық жыр,күрделі шығарма.
Бүгінгі өтейін деп отырған жырдың да ерекшелігі-оқиғаның реалистігі. Қозы мен Баян, Қарабай мен Қодар өмірде болған типтік бейне.
Жырдың өзіне тән ерекшелігі-оқиғаның диалогтік түрде берілуі.
Алдын ала жырды оқып келген екі оқушы мазмұнын айтып береді.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1.Жырдың қандай варианттары бар?
2.Кімдер зерттеген?
- Жырды неге ғашықтық жырға жатқызамыз?
Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын оқып, мазмұндап келуге беремін.