Мыс және оның қосылыстары
10 сынып
Сабақтың тақырыбы: Мыс және оның қосылыстары
Сабақтың мақсаты:
- Білімділік: Мыс элементін жан – жақты зерттеу арқылы мыс , оның
қосылыстары,қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.
- Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
- Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Түсіндірме-көрнекілік және диалогтік әдіс, кластер (сын тұрғысынан ойлау), тест, Не?Қайда?Қашан? спорттық жарыс ойыны.
Сабақтың көрнекілігі: 1. Д.И.Менделеевтің периодтық кестесі
- Ақпараттық технологиялар
- Тірек-сызбалар
- Таратпа материалдар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі ;
- Сәлемдесу
2.Топқа бөлу
1 топ – Na 2 топ -K
3 топ –Ca 4 топ- Mg ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (10 мин )
Мұғалімнің кіріспе сөзі:
2010 жылы ақпан айында елімізде 7 қысқы азиада ойындары өтті. Азиадаға әлемнің 27 мемлекеті қатысып, Қазақстан жалпы ойындар бойынша 32 алтын ,21 күміс , 17 қола медальмен І орынға шықты. Қысқа азиада ойындарының түрлері бойынша тапсырмалар болады. Азиада ойындарына өз білімдеріміз арқылы үлесімізді қосайық. Алға!
Оқушылардан өткен тақырыпты «Не?Қайда?Қашан?» ойыны арқылы өз білімдерін көрсетеді.
- Химия теориясы .(Хоккей)
- 10. Неше қышқылдың формуласы берілген?(10)
- Кестеті толтыр.
Оксид формуласы | Оксид атауы | Сәйкес негіз формуласы | Сәйкес негіз атауы |
Na2O |
- 30. Реакция жүретін қатарды табыңдар (екінші қатар )
H2SO4+Fe(OH)2 | HCl+CaCO3 | NaHSO4+ H2SO4 |
Zn+H3PO4 | Fe+ H2SO4 | Ca+HCl |
Al(OH)3+HCl | Cu+ H2SO4 | Fe+HCl |
- Натрийге жарық түскенде элетрондардың ұшуы қалай аталады ?
(фотоэлектрлік эффект)
- 50. Дұрыс жауаптардың қосындысы көміртегінің (ІҮ)оксидінің молекулалық массасына тең. (44)
Химия зертханасы (Коньки)
- NaOН + фенолфталеин → ? (Индикатор таңқурай түске боялады. )
- 20. Жұмыртқаның сыртын сындырмай қалай аршуға болады?
(Сұйылтылған тұз қышқылы ерітіндісінде еріп кетеді)
- 30. Платина сымды алақан бойымен жүргізіп , содан кейін жанарғы жалыныны ұстаса нені көруге болады . Неге?
(Жалын сары түске боялады. Тердің ылғал құрамында ас тұзы бар. Натрий иондары жалынды сары түске бояйды. )
- 40. Магний қосылыстарың қалай анықтауға болады.
(Магний қосылыстары сілті қосқанда ақ қоймалжың тұнба Mg(ОН)2 түзіледі.
Mg2+ +2 ОН- → Mg(ОН)2 ↓ )
- 50. Лабораторияда көмір қышқыл газын анықтау үшін қандай затты қолданады. (Егер көмір қышқыл газын әк суы арқылы өткізсе, онда ерітінді лайланады.
Химик ғалымдар өмірінен (Шаңғы)
- Дмитрий Иванович Менделлев отбасындағы нешінші бала?(17)
- 1807 ж ағылшын ғалымы Г.Дәви қандай металды таза күйінде алған?
(Натрийді . натрий гидроксидінің балқымасын электролиздеу арқылы.)
- 30. Өз жерінің қара тасын мақтай білмеген, бөгде жердің алтынын да мақтап жарытпас. Қай ғалымның сөзі?(Қ. Сатпаев)
40.Орыстың қай ғалымы алғаш профессор атағын алды?
( М.В.Ломоносов )
- Сутегіні ашқан қай ғалым? ( Г. Кавендиш )
Есеп шығару. (Фристайл)
10 92г натрийдің зат мөлшерін есептендер. (4 моль )
- 20. Массасы 3,9 г Калий тұз қышқылымен әрекеттескенде . Тұзілген тұздың массасын есептендер . m(КСІ)=7,45 г
- 30. Массасы 9,2 г сілтілік металл йодпен әрекеттескенде массасы60 г осы металдың йодиді түзіледі. Реакция үшін қандай сілтілік металл алынған? (Натрий )
- Егер суға массасы 9,2 г натрий мен 7,8 г калийден тұратын құйманы салса , қанша көлем сутек бөлінеді? V(Н2) =6,72 л.
- Құрамында 56 % мырыш 35% мыс бар құймасы артық мөлшерде алынған тұз қышқылына салынды. Реакция аяқталғаннан кейін алынған ерітіндіні суалтады. Қандай тұз түзілді? Оның массасы қандай?
m(ZnСІ2)=7,45 г
Әр түрлі.( Биатлон)
- Ең жеңіл металлды ата . (литий )
- Ас содасының формуласы қандай? (NaHСO3)
- Кермек су деген не? ( Құрамында гидрокарбонаттар бар су. )
- 40. От көмір жейді…? (Тот темір жейді)
- Арпа бидай ас екен…? (Алтын , күміс тас екен.)
ІІІ. Жаңа сабақ
- Қызығушылық ояту . (10 мин )
Мыс тұралы не білеміз деп ойлайсындар?
- Топтарда жұмыс. 2 мин
- Тізбек құру. 2 мин
- Критерияға бөлу 1 мин
.4. Кластер құрастыру 5 мин
- Мағынаны танып білу. (10 мин )
- Мыстың периодтық жүйедегі орны.
- Табиғатта таралуы .
- Мыстың ашылу тарихи.
- Мыстың алынуы
- Физикалық қасиеттері
- Мыстың химиялық қасиеттері
- Мыстың қосылыстары
- Мыстың биологиялық маңызы
- .Мыстың қолданылуы.
Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы.
- Мыс-І Б топ элементі.
- Химиялық таңба –Сu
- № -29
- Ar(Сu) =63, 546
- Электрондық формуласы 1s2 2 s22p6 3s2 3p63d10 4s1
- Тотығу дәрежесі: +1, Сu2О ; +2 СuО
- тұрақсыз +3 Сu2О3
Табиғатта таралуы
- мыстың табиғи минералдары:
- СuFe S2 халькопирит (30% Сu)
- СuS2 халькозин немесе мыс жылтыры (79,8 % Сu)
- СuS ковелин ( 64,4% Сu)
- СuСО3 . Сu(ОН)2 малахит (54,4 % Сu)
- 2СuСО3 . Сu(ОН)2 азурит (55,5 % Сu)
- Сu2О куприт (81,8 % Сu)
- Табиғатта саф күйінде кездеседі. Өте ірі саф күйінде табылған мыс 420 т болды.
Мыс кендерінің ең үлкен бөлігі Жезқазған маңында, сондай-ақ Павладар, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында, Кенді Алтайда.
Балқаш және жезқазған тау-металлургтя комбинатында өндіріледі.
Мыстың ашылу тарихи.
- Тас ғасырдан адамның бірінші танысқан металы.
- 6 мың жыл бұрын Ежелгі Шығыста.
- 4мың жыл бұрын Еуропада.
- Адам құрал жасау үшін алғаш рет саф мысты пайдаланған
- Б.з.д ІV мыңжылдықта Египетте Синай түбігінде мыс кендері өңденген.
- Кипр аралында белгілі болған
- “Купрум ” сөзі мыстың латынша атауы, ежелгі римдіктердің мыс кен орындары болған Кипр аралының атаунын шыққан деген жорамал бар .
Мыстың алынуы
- Пирометаллургиялық әдіс .
Сu2S + 3О2 → Сu2О + 2S О2
Сu2О + Сu2S →6 Сu + 2S О2
- 2 Гидрометаллургиялық әдіс.
СuО + Н2SО4 → Сu S О4 +Н2О
СuSО4 + Fe → Сu + Fe S О4
Физикалық қасиеттері
- Ашық қызғылт түсті, металдық жылтыры бар,
- электр тогы мен жылуды жақсы өткізетін,
- жеңіл созылғыш металл.
- Тығыздығы 8,9 г/см3 ,
- балқу t ═1083 0С .
Мыстың химиялық қасиеттері
Жай заттармен әрекеттесуі
Мыс-галогендермен (кәдімгі температурада йодпен,қалғандарымен қыздырғанда )оңай әрекеттеседі:
Сu0 + СІ2 0→ Сu+2СІ2-1
2Сu0 + О2 0→ 2Сu+2О -1
Сu0 + S 0→ Сu+2S-2
Күрделі заттармен әрекеттесуі
Кернеу қатарында мыс сутектен кейін орналасқан, сондықтан ол қышқылдар тотықтырғыш болса ғана олармен әрекеттеседі.
Сu0 + 2H2S+6O4 → Сu+2S+6O4+ S+4O2↑+ 2H2О
(конц.)
Сu0 + 4HN+5 O3 → Сu+2 (NO3)2+NO2↑+2 H2О
(конц.)
Сu0 + 8HN+5 O3 →3 Сu+2 (NO3)2+2NO↑+4 H2О
(cұйылт.)
2Сu + 4HСІ+О2 → 2СuСІ2+ 2H2О
Сu + АgN O3 → Сu (NO3)2+2Аg
Мыс қосылыстары
Мыстың сапалық реакциялары
- 1. Мыс және оның ұшқыш қосылыстары жанарғы жалынын көк жасыл түске бояйды.
- Мыс тұздары сілтіні қосқанда мыс гидроксидінің көгілдір тұнбасы түзіледі.
Сu2+ + 2ОН — → Сu (ОН)2 ↓
Мыстың биологиялық маңызы
- Адам қанында құрамы 0,001 мг/л дейін болады. Мыс біздің организмге тамақ арқылы келеді.
- Қан түзу процесіне қатысады, тотығу процесін күшейтеді, ферменттердің құрамына кіреді майлар,гемоглобин синтезін, көмірсу алмасуын қамтамасыз етеді.
- Теңіз жануарлардың (былқылдақденелілер, буынаяқтылар )қанында темірдің қызметін атқарады.
- Мыс өсімдіктерде фотосинтез процесіне қатысады.
Мыстың қосылыстарының қолданылуы .
- Электротехника
- Металл өндеу
- Машина жасау, химиялық шыны өнеркәсібі.
- Гальваностегияда металдарды қаптау
- Ауыл шаруашылығында зиянкестермен күресу.
- Полиграфия
- Баяу жасау.
- “Ой толғау” Бекіту (10 мин )
1.Тізбекке қайту, топта жұмыс (2 мин)
2.Критерияға бөлу (1 мин)
3.Кластер толықтыру (2 мин)
ІҮ. Үйге тапсырма: 7.179 бет есеп 5-7 Ү.Бағалау . Топтарды және белсене қатысқан оқушыларды бағалау.