Адам және нарық

Құқық пәнінен ашық сабақтар

Сабақтың тақырыбы: § 15  Адам және нарық

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  оқушыларға адам және нарық, еңбек, жұмыссыздық  және оның пайда болу себептеріне түсінік беру, адамның экономикадағы рөлі жайлы мағлұмат беру.

Дамытушылық: оқушылардың ой- пікірін айта білу белсенділігін арттыру.

Тәрбиелік:  оқушыларды болашақ іскерлік өмірге, бойындағы бар күшін, жігерін, қайратын, интелектуалдық және кәсіпқойлық мүмкіндіктерін дұрыс жұмсауға тәрбиелеу.

Әдісі: топпен жұмыс, сызба арқылы түсіндіру, ойталқы.

Көрнекілігі: тірек сызбалар

Түрі:аралас сабақ

Сабақтың барысы:

 

  1. Ұйымдастыру кезең

а) сәлемдесу

б) сабаққа дайындығын тексеру

в) оқушылар назарын сабаққа аудару

  1. Үй тапсырмасын тексеру
  2. Жекеменшік дегеніміз не?
  3. Кәсіпорындардың қандай түрлері бар?
  4. Білімдерін жан-жақты тексеру
  5. Мемлекет иелігінен алу дегеніміз не?
  6. Оқушыларды жаңа сабаққа дайындау

Сабақтың тақырыбын, мақсатын баяндау.

Оқушылар назарын сабаққа аудару.

  1. Жаңа сабақты түсіндіру

              Сабақ жоспары

  1. Материалдық игілік өндірудің түпкі мақсаты.
  2. Еңбек нарқы және еңбекақы.
  3. Жұмыссыздық.
  4. Бизнес және кәсіпкерлік.

Адам әрқашанда дамудың және өндірісті жетілдірудің басты факторы болған және бола береді.  Адамның  рөлі мен мәні оның өндірістегі  дара фактор екендігімен, өндірістік және барлық өзге қоғамдық қатынастардың субьектісі  болуымен айқындалады. Адам өндірісі құрал-жабдықтарын жасайды және сол арқылы оларды өндіргіш күштердің  элементтеріне айналдырады. Сондықтан жұмыс күші өндіргіш күштердің ең бастысы болып қала береді. Адам-қоғамдық  қатынастардың: экономикалық, саяси, ұлттық және отбасылық, идеологиялық және адамгершілік қатынастардың барлығының жиынтығын алып жүруші. Өндіріс тұрғысынан алып қарағанда, адам-тек өндіріс субъектісі ғана емес, оның түпкілікті  мақсаты болып табылады.                                                                                                                                                                               Нарық  дегеніміз-сатушылар мен сатып  алушылардың  өзара әрекеттестігі. Еңбек аясы-қоғамның экономикалық және әлеуметтік өмірінің маңызды және көп қырлы саласы.Ол жұмыс күші нарығын да және оның қоғамдық өндірісте пайдаланылуын да қамтиды. Еңбек нарығында жұмыс күші өзінің құнын айқындайды, сонымен қатар оның жалдану шарттары, соның ішінде, еңбекақы көлемі, еңбек жағдайлары, білім алу мүмкіндігі, кәсіпқойлық өсу, шұғылданушылық кепілдік, т.б. айқындалады. Нарықты экономикада адамнан ой, күші, қуат және уақыт талап ететін оның кез келген қызметі еңбек деп аталады.   Еңбекақы дегеніміз-кәсіпорын ұжымы қызметінің нәтижелеріне тәуелді болып келетін, жұмысшының сіңірген еңбегінің саны мен сапасына сай алатын сыйы. Еңбекақының негізгі мақсаты-адамның өмірлік қызмет жағдайларын қамтамасыз ету болып табылады.

 

 

Еңбек ақының түрі
Мерзімді
Кесімді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мерзімді еңбекақы тиісінше екі түрге бөлінеді.Олардың біріншісі-жай мерзімді ақы.Еңбекақының бұл түрі белгілі бір мерзім ішінде жұмыс атқарғаны үшін айлықақы төлеудің бұл жұйесі кең таралмаған. Екіншісі-мерзімдік-сыйақы түріндегі еңбекақы. Бұл-жұмыста жоғары көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін сыйақы ретінде төленеді. Еңбекақының бұл түрі еңбек өнімділігін, өндіріс тиімділігін, жұмыстың және өнімнің сапасын арттыруға септігін тигізеді.                                                                                                                                                                                              Еңбекке ақы төлеудің түрлері: кесімді, мерзімді, кесімділік элементі бар мерзімді.                                                                      Жұмыссыздық нарықтық экономиканың ажырамас нышаны болып табылыды. Жұмыссыздық деп экономикалық белсенді тұрғындардың уақытша жұмыспен шұғылданбауын айтамыз.                              Біріншіден, жаңа технологиялар мен жабдықтарды енгізу сияқты экономикадағы құрылымдық жылжулар артық жұмыс күшін қысқартудағы итермелейді. Екіншіден, экономикалық тоқырау немесе депрессия жұмыс берушілерді барлық ресурстарға, соның ішінде, жұмыс күшіне де, қажеттілікті төмендетуге мәжбүр етеді. Үшіншіден, еңбекке ақы төлеу жөніндегі  мемлекет пен кәсіподақтардың  еңбекақының төменгі деңгейін көтеруді талап еткен саясаты өндіріс шығынын арттырады және сонысымен жұмыс күшіне деген сұранысты азайтады. Төртіншіден, экономиканың жекеленген салаларындағы маусымдық өзгерістер.                                                                        Бизнес сөзі ағылшын тілінен (business) аударғанда іс ұғымын  білдіреді. Алайда бизнес тек іс қана емес, бұл- адамдар арасындағы немесе іске қатысушылар арасындағы  іскерлік қатынастар. Іске қатыса отырып, адамдар іске, екінші сөзбен айтқанда, бизнесші болып шығады. Бизнес іскер адамдардың бәрін тартатын, олардың қызметтерін бір тұтастыққа кіріктіретін жүйе  ретінде көрініс береді.

Бизнес субъектілері
Өзінің тәуекелімен жүзеге асырушы
Кәсіпкерлер ұжымы , кәсіпкерлер ассоциациалары
Жеке және ұжымдық тұтынушылар
Келісіммен немесе өзге негізде жалдану арқылы еңбек қызметін іске асыратын жұмыскерлер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 Кәсіпкерлік деп кейбір адамдардың қоғамға қажетті тауарлар өндіру үдерісінде жерді, еңбекті және капиталды оңтайлы ұштастыра отырып, коммерциялық кәсіпорындар ұйымдастыру қабілеттерін айтамыз.

 

  1. Жаңа сабақты меңгергендігін тексеру:
  2. Адамның экономикадағы рөлін қалай түсінесіңдер?
  3. Еңбек ұғымын қалай түсінесіңдер?
  4. Еңбекақының қандай түрлері бар, олар қалай тағайындалады?
  5. Жұмыссыздық деген не?
  6. Жаңа материалды бекіту:
  7. Кәсіпкерлік дегеніміз не?
  8. Бизнес субектілеріне нелер жатады?
  9. Үйге тапсырма: 15. Адам және нарық.
  10. Бағалау: